بررسی و تحلیل حکمت اخلاقی ایرانیان در کتاب العقد الفرید اثر ابن عبد ربّه

پند و اندرز در قالب سخنان کوتاه در ایران باستان بسیار مورد توجه بوده است. به دلایل گوناگونی اغلب آثار نوشته شده به زبان فارسی که بخش بزرگی از آن را پند و اندرز تشکیل می¬داده، از بین رفته است. اما خوشبختانه بسیاری از اندیشه¬های ایرانی از طریق ترجمه و اختلاط ایرانیان و عرب¬ها وارد فرهنگ عربی شده و محفوظ مانده¬اند. کتاب العقد الفرید از آن دسته منابع معتبر عربی است که بخش مهمی از حکمت¬های اخلاقی ایرانیان باستان در آن ضبط شده است. این حکمت¬ها از راه¬های گوناگون از جمله، آثار نویسندگان ایرانی مانند ابن مقفع و ثعالبی به ادب و فرهنگ عربی نفوذ کرده است. علاوه بر حکیمان دور? باستان، سخنان حکیمانه¬ای از حکیمان ایرانی¬تبار دستگاه خلافت عباسی نیز در کتاب العقد الفرید مشهود است. پژوهش حاضر به این کتاب، اثر ابن عبد ربّه (متوّفی 328 ق/ 940م)، محدود شده است تا با تمرکز بیشتری به تحلیل و بررسی حکمت¬های اخلاقی ایرانیان بپردازد. این رساله در بردارند? چهار فصل است: در فصل اول به کلیاتی دربار? حکمت در میان ایرانیان و عرب¬ها پرداخته شده است. در فصل دوم، مختصری دربار? شرح حال مولف، کتاب العقد الفرید، اسلوب ابن عبد ربّه در تألیف کتاب آورده شده و در بخش پایانی همین فصل به نقدهای وارده بر کتاب العقد الفرید اشاره شده است. در فصل¬های سوم و چهارم نیز، ابتدا به سیمای ایرانیان در کتاب العقد الفرید و حکمت¬های اخلاقی ایرانیان پرداخته شد و سپس به بررسی برخی از حکمت¬هایی که نام گویند? آن در گذر زمان بنا به دلایل گوناگونی، حذف شده و اصالت ایرانی آن¬ها در فرهنگ عربی مغفول مانده است، پرداختیم؛ در این بخش، پاره¬ای از سخنان حکمت¬آمیز از کتاب مذکور گردآوری شد و با تکیه بر منابع معتبر عربی و فارسی، توصیف و تحلیل گردید تا مالکیت معنوی آن، دوباره به حکیمان و پادشاهان دور? باستان همچون بزرگمهر، اردشیر، انوشیروان و غیره بازگردانده شود.